Miażdżyca tętnic jest jedną z najczęstszych i jednocześnie najbardziej podstępnych chorób układu sercowo-naczyniowego. Rozwija się powoli, latami, często nie wywołując żadnych wyraźnych dolegliwości, a pierwsze sygnały pojawiają się dopiero wtedy, gdy przepływ krwi w danej tętnicy jest już poważnie utrudniony. Choroba ta stanowi główną przyczynę zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu oraz przewlekłej niewydolności narządów. W tym opracowaniu przedstawiamy, jak wygląda mechanizm powstawania miażdżycy, jakie są jej najważniejsze czynniki ryzyka, czym charakteryzują się wczesne i zaawansowane objawy oraz jak nowoczesna medycyna podchodzi do leczenia i zapobiegania tej chorobie.
Miażdżyca tętnic jest przewlekłym procesem zapalnym obejmującym ściany dużych i średnich tętnic, takich jak tętnice wieńcowe, szyjne, mózgowe, nerkowe, trzewne czy kończyn dolnych. Polega na stopniowym odkładaniu się lipidów, cholesterolu LDL, komórek zapalnych, włóknika i wapnia w warstwach ściany naczynia. Na przestrzeni lat te złogi ulegają przebudowie, tworząc charakterystyczną blaszkę miażdżycową, która zmienia elastyczność tętnicy i zmniejsza jej światło. To z kolei ogranicza ilość krwi dopływającej do tkanek, prowadząc do ich niedotlenienia i stopniowej dysfunkcji.
Charakterystyczne dla miażdżycy jest to, że rozwija się długo przed pojawieniem się pierwszych objawów klinicznych. Badania sekcyjne młodych dorosłych wskazują, że jej wczesne formy – tzw. pasma tłuszczowe – można znaleźć nawet u 50% osób poniżej 30. roku życia. Oznacza to, że miażdżyca jest procesem wieloletnim i często niewidocznym, dopóki nie dojdzie do poważnego zwężenia tętnicy lub pęknięcia blaszki.
Chociaż miażdżyca tętnic ma wiele przyczyn i czynników ryzyka, jej rozwój zaczyna się zawsze od uszkodzenia śródbłonka – cienkiej warstwy komórek wyściełającej wnętrze tętnic. Śródbłonek reguluje przepływ krwi, wydziela substancje przeciwzapalne i antyzakrzepowe, a także pełni funkcję ochronną. Pod wpływem niekorzystnych czynników, takich jak:
dochodzi do jego dysfunkcji. To właśnie w tym miejscu rozpoczyna się proces zapalny, który ułatwia odkładanie lipidów i rekrutację komórek układu odpornościowego.
Makrofagi pochłaniają lipidy, tworząc tzw. komórki piankowate, które stanowią pierwotną formę zmian miażdżycowych. Z czasem proces ten obejmuje kolejne warstwy ściany tętnic, prowadząc do odkładania włóknika, kolagenu i wapnia. To dlatego blaszki miażdżycowe mogą być zarówno miękkie i podatne na pęknięcie, jak i twarde, zwapniałe i powodujące znaczne zwężenie światła naczynia. Pęknięcie niestabilnej blaszki jest najczęstszą przyczyną zawału serca i udaru – w miejscu uszkodzenia powstaje zakrzep, który natychmiast blokuje przepływ krwi.
Jeśli chodzi o objawy miażdżycy tętnic, są one ściśle związane z lokalizacją zmian oraz stopniem zwężenia tętnicy. Wczesne etapy choroby przebiegają skrycie, ponieważ organizm często potrafi przez wiele lat kompensować częściowe zwężenia. Dopiero gdy przepływ krwi spada poniżej wartości krytycznej, pojawiają się pierwsze dolegliwości.
W przypadku tętnic wieńcowych symptomy obejmują:
Miażdżyca tętnic szyjnych lub kręgowych może za to prowadzić do przemijających zaburzeń neurologicznych – zaburzeń mowy, nagłych zawrotów głowy, przejściowego niedowładu lub zaburzeń widzenia.
Tętnice kończyn dolnych natomiast sygnalizują niedokrwienie bólem łydek podczas chodzenia, który ustępuje po zatrzymaniu; jest to tzw. chromanie przestankowe. Z czasem nawet krótki spacer może wywoływać dolegliwości, a skóra nóg staje się chłodniejsza i bledsza, co świadczy o postępującym niedokrwieniu.
Nagłe, silne objawy – takie jak:
są stanem nagłego zagrożenia życia. Oznaczają prawdopodobnie zawał serca lub udar mózgu i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.
Przyczyny miażdżycy tętnic obejmują zarówno czynniki modyfikowalne, jak i te, na które pacjent nie ma wpływu. Na rozwój choroby oddziałuje kombinacja zaburzeń metabolicznych, stylu życia, predyspozycji rodzinnych oraz czynników środowiskowych. Najpoważniejszym z nich jest wysokie stężenie cholesterolu LDL, który pod wpływem stresu oksydacyjnego odkłada się w ścianach naczyń. Nadciśnienie tętnicze, poprzez przewlekłe przeciążenie hemodynamiczne, stale uszkadza śródbłonek, torując drogę procesom zapalnym. Cukrzyca i insulinooporność potęgują dysfunkcję naczyń, zwiększają stres oksydacyjny i sprzyjają gromadzeniu się lipidów.
Palenie tytoniu jest jednym z najsilniejszych czynników miażdżycogennych – toksyny zawarte w dymie prowadzą do natychmiastowej dysfunkcji śródbłonka i przyspieszają proces zapalny. Brak aktywności fizycznej i dieta bogata w tłuszcze nasycone dodatkowo zwiększają ryzyko poprzez wpływ na masę ciała, ciśnienie tętnicze i profil lipidowy. Znaczenie mają również predyspozycje genetyczne: osoby, których bliscy przeszli zawał w młodym wieku, są bardziej narażone na rozwój choroby. Nie bez znaczenia jest również wiek – po 50. roku życia ryzyko rośnie dynamicznie.
Dokładne rozpoznanie miażdżycy tętnic wymaga zarówno badań laboratoryjnych, jak i obrazowych. Lekarz rozpoczyna diagnostykę od analizy czynników ryzyka i charakteru objawów, a następnie dobiera zestaw badań, które pozwalają ocenić strukturę naczyń oraz funkcjonowanie narządów.
Do badań podstawowych należą lipidogram, ocena glukozy, HbA1c i homocysteiny. W zależności od lokalizacji dolegliwości wykonuje się USG dopplerowskie, które umożliwia ocenę przepływu krwi w tętnicach szyjnych i kończyn dolnych. W diagnostyce tętnic wieńcowych kluczową rolę odgrywają EKG, test wysiłkowy oraz echokardiografia. W bardziej zaawansowanych etapach konieczne może być wykonanie angio-TK lub rezonansu magnetycznego naczyń, które dostarczają szczegółowych informacji na temat struktury tętnic. Złotym standardem – szczególnie w ocenie tętnic wieńcowych – pozostaje koronarografia, pozwalająca zobaczyć zwężenia w czasie rzeczywistym i podjąć natychmiastowe leczenie.
Leczenie miażdżycy tętnic obejmuje kompleksową strategię terapeutyczną, której celem jest nie tylko zatrzymanie postępu choroby, lecz także zmniejszenie ryzyka zawału serca, udaru mózgu i niewydolności narządów. Leczenie opiera się na trzech filarach: zmianie stylu życia, farmakoterapii i zabiegach inwazyjnych.
Podstawowym elementem terapii jest modyfikacja czynników ryzyka. Pacjent powinien przede wszystkim:
Dieta śródziemnomorska i DASH są jednymi z najlepiej przebadanych modeli żywieniowych, wykazujących skuteczność w poprawie profilu lipidowego i ciśnienia tętniczego.
Farmakoterapia obejmuje przede wszystkim statyny – leki obniżające stężenie cholesterolu LDL i stabilizujące blaszki miażdżycowe, zmniejszając ryzyko ich pęknięcia. Włącza się również leki przeciwpłytkowe, takie jak kwas acetylosalicylowy, które zmniejszają ryzyko zakrzepicy. W razie potrzeby stosuje się leki hipotensyjne, preparaty regulujące glikemię oraz azotany i blokery kanałów wapniowych u pacjentów z dławicą.
W przypadkach zaawansowanych, gdy zwężenie tętnicy jest istotne, wykonuje się zabiegi inwazyjne – angioplastykę z implantacją stentu lub pomostowanie aortalno-wieńcowe (bypass). W tętnicach szyjnych stosuje się endarterektomię, a w tętnicach kończyn dolnych zabiegi poszerzania lub pomostowania naczyniowego.
Nieleczona lub późno rozpoznana miażdżyca tętnic grozi poważnymi powikłaniami, które w wielu przypadkach mogą prowadzić do trwałej niepełnosprawności lub śmierci. Najbardziej dramatycznym następstwem jest zawał mięśnia sercowego – wynik całkowitego zamknięcia tętnicy wieńcowej, prowadzący do martwicy fragmentu serca. Podobny mechanizm leży u podstaw udaru niedokrwiennego mózgu, w którym zakrzep blokuje dopływ krwi do części mózgu. Przewlekłe niedokrwienie serca może prowadzić do niewydolności serca, objawiającej się obrzękami, dusznością i ograniczeniem tolerancji wysiłku. Miażdżyca kończyn dolnych w stadium krytycznym skutkuje martwicą tkanek, co może wymagać amputacji.
Zdrowy styl życia jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi w zapobieganiu i leczeniu miażdżycy. Dieta bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, roślinne tłuszcze nienasycone i ryby morskie wspiera prawidłowy metabolizm lipidów, łagodzi stan zapalny i pomaga utrzymać prawidłową masę ciała. Z kolei ograniczenie cukrów prostych i tłuszczów nasyconych zapobiega odkładaniu cholesterolu w ścianach tętnic. Aktywność fizyczna poprawia wydolność układu krążenia i poziom HDL, a techniki redukcji stresu – takie jak medytacja, ćwiczenia oddechowe czy psychoterapia – wspierają regulację ciśnienia i funkcji śródbłonka.
Otyłość jest jednym z kluczowych czynników rozwoju miażdżycy, szczególnie u osób po zawale, udarze lub z już istniejącą chorobą naczyń. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa stan zapalny, pogarsza profil lipidowy, podnosi ciśnienie i przyspiesza zmiany miażdżycowe. Dlatego tak ważne jest kompleksowe podejście do redukcji masy ciała – dieta, aktywność, wsparcie specjalistów i odpowiednie leczenie.
Dla pacjentów spełniających kryteria dostępne jest badanie kliniczne dla osób z otyłością po zawale, udarze lub z miażdżycą, oferujące nowoczesne bezpłatne leczenie farmakologiczne wspomagające redukcję masy ciała, indywidualną opiekę lekarską i dietetyczną oraz pełną diagnostykę.
We wczesnych stadiach możliwe jest zmniejszenie niektórych zmian dzięki intensywnej zmianie stylu życia i leczeniu farmakologicznemu.
Zmniejszona tolerancja wysiłku, ból w klatce piersiowej, duszność, chromanie, zawroty głowy – zależnie od lokalizacji zmian.
Tak, u większości pacjentów stanowią podstawę terapii, ponieważ stabilizują blaszki i obniżają LDL.
Nie zawsze, ale znacząco zwiększa ryzyko i przyspiesza proces chorobowy.
Poznaj nowe możliwości leczenia otyłości w ramach badań klinicznych u osób z miażdżycową chorobą sercowo-naczyniową w Centrum Medycznym FutureMeds.
Skorzystaj z wyszukiwarki poniżej, aby sprawdzić aktualną ofertę oraz kryteria kwalifikacji na poszczególne badania i konsultacje.
Dowiedz się więcejWięcej informacji
