Udar mózgu to jedno z najpoważniejszych i najgroźniejszych schorzeń neurologicznych, które każdego roku dotyka dziesiątki tysięcy Polaków. Występuje nagle, często bez wyraźnej zapowiedzi, i w ciągu kilku minut może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w mózgu. Konsekwencje udaru mogą obejmować zarówno utratę sprawności fizycznej, jak i psychicznej, a niekiedy prowadzi on do śmierci. Kluczowe dla ograniczenia skutków choroby jest szybkie rozpoznanie objawów oraz natychmiastowa reakcja medyczna.
Z tego artykułu dowiesz się, czym jest udar mózgu, jakie są jego najczęstsze przyczyny, jak rozpoznać udar i jakie symptomy powinny wzbudzić niepokój. Przedstawiamy również aktualne standardy leczenia oraz informacje o profilaktyce, w tym możliwości udziału w badaniach klinicznych.
Udar mózgu definiowany jest jako nagłe zaburzenie krążenia mózgowego prowadzone do uszkodzenia struktur mózgowia, które skutkuje wystąpieniem objawów neurologicznych trwających co najmniej 24 godziny lub prowadzących do zgonu. To stan bezpośredniego zagrożenia życia, w którym liczy się każda minuta, a opóźnienie w podjęciu leczenia może skutkować nieodwracalnymi zmianami neurologicznymi.
Udar może dotknąć osoby w różnym wieku, jednak częstość jego występowania znacznie wzrasta po 55. roku życia. W Polsce szacuje się, że co czwarty dorosły po 60-tce ma istotnie podwyższone ryzyko wystąpienia udaru.
Rokowanie zależy w głównej mierze od czasu, jaki upłynął od wystąpienia objawów do wdrożenia specjalistycznego leczenia. Im szybciej pacjent trafi na oddział udarowy, tym większa szansa na ograniczenie skutków neurologicznych.
Udar mózgu dzielimy na dwie główne kategorie: udar niedokrwienny i udar krwotoczny. Różni je bezpośredni mechanizm powstawania, co ma ogromne znaczenie dla sposobu leczenia.
W przypadku udaru niedokrwiennego dochodzi do zwężenia lub całkowitego zamknięcia naczynia tętniczego zaopatrującego dany obszar mózgu w tlen i substancje odżywcze. Najczęściej winowajcą jest zakrzep powstały na skutek miażdżycy, która prowadzi do odkładania się blaszek miażdżycowych i zawężenia światła naczynia. Udar niedokrwienny odpowiada za około 85% przypadków.
Z kolei udar krwotoczny jest efektem pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi do miąższu mózgu lub przestrzeni podpajęczynówkowej. Czynnikami prowadzącymi do tego stanu są m.in. nadciśnienie tętnicze, tętniaki naczyniowe, urazy czaszki czy wady wrodzone naczyń.
Przyczyny udaru mózgu są silnie powiązane z wieloletnim oddziaływaniem czynników ryzyka, które zaburzają funkcjonowanie układu krążenia i przyczyniają się do uszkodzenia naczyń krwionośnych.
Wśród najważniejszych czynników ryzyka wymienia się:
Osoby, które przebyły zawał serca lub udar, znajdują się w grupie bardzo wysokiego ryzyka ponownego incydentu. Dla tej grupy szczególnie rekomendowane jest rozważenie udziału w programach takich jak badanie kliniczne dla osób z otyłością po zawale, udarze lub z miażdżycą prowadzonym przez Centrum Medyczne FutureMeds.
Rozpoznanie udaru mózgu powinno nastąpić natychmiast po pojawieniu się pierwszych symptomów. Im szybciej pacjent trafi pod opiekę medyczną, tym większa szansa na zahamowanie procesu niszczenia komórek nerwowych.
Złotym standardem rozpoznawania objawów udaru jest test F.A.S.T., który obejmuje ocenę czterech elementów:
Zignorowanie objawów i oczekiwanie na ich ustąpienie to jeden z najczęstszych błędów. Czas „od drzwi do igły” (door-to-needle time) jest krytyczny w przypadku podania leku trombolitycznego.
Objawy udaru mózgu są uzależnione od miejsca wystąpienia niedokrwienia lub krwotoku. W przypadku uszkodzenia półkuli dominującej (zwykle lewej), pacjent może doświadczyć afazji, czyli zaburzeń mowy. Uszkodzenie półkuli niedominującej często powoduje zaburzenia orientacji przestrzennej.
U chorych z tzw. udarem pniowym (dotyczącym pnia mózgu) często dochodzi do porażenia nerwów czaszkowych i zaburzeń oddychania.
Jeśli chodzi o udar, leczenie powinno być wdrożone natychmiast po potwierdzeniu rozpoznania na podstawie badań obrazowych. W zależności od typu udaru, procedury terapeutyczne znacznie się różnią.
W przypadku udaru niedokrwiennego podstawą leczenia jest tromboliza dożylna lekiem fibrynolitycznym (rt-PA), która musi być zastosowana w czasie do 4,5 godziny od początku objawów. W niektórych przypadkach stosuje się trombektomię mechaniczna – zabieg inwazyjny polegający na usunięciu skrzepu z naczynia mózgowego.
W udarze krwotocznym stosuje się leczenie objawowe: kontrolę ciśnienia tętniczego, zabiegi neurochirurgiczne w przypadku dużych krwiaków oraz monitorowanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Przemijający atak niedokrwienny (TIA) to przejściowe niedokrwienie mózgu bez trwałych zmian w obrazach TK/MR. Objawy TIA ustępują w ciągu 24 godzin, ale nie powinny być bagatelizowane.
TIA to bardzo poważny sygnał ostrzegawczy. Szacuje się, że nawet 10–20% osób doświadcza pełnego udaru w ciągu 90 dni po TIA. Dlatego niezbędna jest szybka diagnostyka i włączenie leczenia zapobiegawczego.
Proces rehabilitacji po udarze mózgu jest niezwykle złożony i rozpoczyna się już w pierwszych dniach hospitalizacji. Jego celem jest nie tylko odzyskanie utraconych funkcji ruchowych i poznawczych, ale również zapobieganie powikłaniom wynikającym z unieruchomienia oraz wspieranie powrotu pacjenta do możliwie jak najbardziej samodzielnego życia.
Rehabilitacja neurologiczna obejmuje działania zespołu specjalistów: lekarzy, fizjoterapeutów, logopedów, psychologów oraz terapeutów zajęciowych. Kluczowe znaczenie ma indywidualizacja programu ćwiczeń w zależności od rodzaju i nasilenia objawów. Wczesna mobilizacja chorego (często już w ciągu 24–48 godzin po stabilizacji stanu ogólnego) pozwala znacząco skrócić czas hospitalizacji i poprawić rokowania funkcjonalne.
Pacjenci uczą się na nowo podstawowych czynności życiowych – od chodzenia, przez mowę, po czynności samoobsługowe. W przypadku wystąpienia afazji lub dyzartrii konieczna jest systematyczna praca z logopedą. U osób z porażeniami połowiczymi wdraża się ćwiczenia wzmacniające oraz terapię funkcjonalną. Wspomagająco stosuje się sprzęt ortopedyczny, pionizatory, balkoniki czy ortezy.
Udar mózgu może pozostawić po sobie wiele poważnych następstw. Niektóre z nich mają charakter przejściowy, inne prowadzą do trwałej niepełnosprawności fizycznej lub poznawczej. Skutki te są zależne od rozległości i lokalizacji uszkodzenia mózgu, wieku pacjenta, chorób współistniejących oraz szybkości podjętego leczenia.
Do najczęstszych powikłań należą zaburzenia mowy, niedowłady kończyn, spastyczność mięśni, zaburzenia równowagi, depresja poudarowa, zaburzenia pamięci oraz napady padaczkowe. W cięższych przypadkach może dojść do zespołu zamknięcia (locked-in syndrome), w którym pacjent jest w pełni świadomy, ale niezdolny do wykonania jakiegokolwiek ruchu poza poruszaniem oczami.
Nie wolno również zapominać o konsekwencjach społecznych i psychologicznych – izolacji, zależności od opiekunów, utracie pracy i obniżonej jakości życia. Dlatego kompleksowa opieka poudarowa powinna obejmować nie tylko aspekty medyczne i rehabilitacyjne, ale także wsparcie społeczne, psychologiczne i – jeśli to możliwe – zawodowe.
Zapobieganie udarowi mózgu to jeden z fundamentów współczesnej medycyny prewencyjnej. Dzieli się je na profilaktykę pierwotną – dotyczącą osób bez objawów – oraz wtórną, skierowaną do osób, które przebyły już udar lub mają istotne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.
Profilaktyka pierwotna obejmuje kontrolę ciśnienia tętniczego, leczenie zaburzeń lipidowych, rezygnację z palenia papierosów, redukcję masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz odpowiednią dietę – ubogą w tłuszcze trans i bogatą w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste.
W ramach profilaktyki wtórnej ogromne znaczenie ma modyfikacja stylu życia oraz stosowanie leków przeciwzakrzepowych i przeciwpłytkowych – np. kwasu acetylosalicylowego czy klopidogrelu – u osób z migotaniem przedsionków lub po przebytym udarze niedokrwiennym. Zalecane jest również regularne monitorowanie stanu zdrowia, udział w badaniach kontrolnych i utrzymanie właściwego poziomu glukozy oraz cholesterolu.
Dla osób po incydentach sercowo-naczyniowych szczególnie istotne są działania wspierające redukcję masy ciała. Możliwość udziału w programach takich jak badanie kliniczne dla osób z otyłością po zawale, udarze lub z miażdżycą pozwala na skorzystanie z nowoczesnych terapii pod okiem specjalistów – całkowicie bezpłatnie.
Warto także pamiętać o znaczeniu szczepień – np. przeciw grypie czy COVID-19 – które zmniejszają ryzyko infekcji mogących doprowadzić do zaostrzenia chorób układu krążenia i kolejnego udaru.
Udar mózgu to nagłe zaburzenie przepływu krwi w mózgu, prowadzące do niedotlenienia i obumierania komórek nerwowych. Wyróżniamy dwa główne typy: udar niedokrwienny i krwotoczny.
Typowe objawy to asymetria twarzy, osłabienie kończyny po jednej stronie ciała, zaburzenia mowy, problemy z równowagą, widzeniem oraz silny ból głowy.
Najlepszą metodą wstępnej oceny jest test F.A.S.T. – Face, Arm, Speech, Time. W razie jakichkolwiek podejrzeń należy natychmiast wezwać pomoc.
Leczenie zależy od typu udaru. W niedokrwiennym stosuje się leki trombolityczne i trombektomię. W krwotocznym – leczenie objawowe i neurochirurgiczne.
Tak, poprzez eliminację czynników ryzyka, zdrową dietę, aktywność fizyczną i odpowiednie leczenie chorób przewlekłych. Pomocne są również działania prewencyjne, w tym udział w badaniach klinicznych.
Poznaj nowe możliwości leczenia otyłości w ramach badań klinicznych u osób z miażdżycową chorobą sercowo-naczyniową w Centrum Medycznym FutureMeds.
Skorzystaj z wyszukiwarki poniżej, aby sprawdzić aktualną ofertę oraz kryteria kwalifikacji na poszczególne badania i konsultacje.
Dowiedz się więcejWięcej informacji
